The Lancet Psychiatry ամսագրում հրապարակվել է ավելորդ քաշ ունեցող անձանց մոտ դեպրեսիայի բուժման ժամանակակից մոտեցումների տեսությունը։

Ճարպակալումը հանդիսանում է մեր ժամանակաշրջանի ամենատարածված խնդիրներից մեկը։ Այն նաև ունի բարձր տարածվածություն դեպրեսիայով մարդկանց մոտ, և մեծապես ազդում է այդ խանգարման ընթացքի և բուժման վրա։

Դեպրեսիայի և ճարպակալման կապը երկկողմանի է՝ ինչպես դեպրեսիայով մարդկանց մոտ է բարձր քաշ ավելացնելու ռիսկը, այսպես էլ ավելորդ քաշով մարդկանց մոտ է ավելի հաճախ զարգանում դեպրեսիա։ Դա բացատրվում է ընդհանուր թե՛ կենսաբանական, թե՛ հոգեսոցիալական գործոններով՝ նեյրոբորբոքում, հորմոնալ խախտումներ, հիպոթալամուս-հիպոֆիզ-մակերիկամ առանցքի աշխատանքի փոփոխություններ և այլ։ Սթրեսը ազդում է ախորշժակի և սննդի ընդունման ռեժիմի վրա, իսկ ավելորդ քաշի առկայությունը հաճախ բերում է խարանավորման և սոցիալական մեկուսացման։ Հարկ է նշել, որ ճարպակալումը կոմորբիդ է ոչ միայն դեպրեսիային, այլ նաև այլ հոգեկան խանգարումներին, և, չնայած դրան, դեռ չկան բավականաչափ մշակված և հստակեցված ալգորիթմեր այդ վիճակների հետ աշխատելու համար։ Որպես վիճակը ծանրացնող հիմնական ռիսկի գործոններ են դիտարկվում ցածր տնտեսա-սոցիալական կարգավիճակը, մանկական տրավմաները, քրոնիկական սթրեսը և այրումը, ծխելը, որոնք բերում են նաև սիրտ-անոթային բարդությունների աճին։

Ախտորոշման համար առաջնային քայլ է հանդիսանում վիճակների բացառումը, որոնց դեպքում թե՛ դեպրեսիան, թե՛ ճարպակալումը հանիսանում են հիմնական վիճակի հետևանք՝ հիպեթիրեոզ, Կուշինգի համախտանիշ, ձվարանների պոլիկիստոզի համախտանիշ, քնի ապնոէ։ Հիմնական կողմնորոշիչ է հանիսանում մարմնի զանգվածի ինդեքսը։ Եթե այն 40-ից ցածր է, ապա ավելի ճշգրիտ է համարվում գնահատել որովայնային ճարպակալումը՝ գոտկատեղի շրջանագծով և գոտկատեղ/ազդրային հատված հարաբերակցությամբ։ Առաջարկվում է դեպրեսիայի գնահատման ավանդական գործիքների կիրառումից բացի իրականացնել սննդային վարքի և ֆիզիկական ակտիվության պարտադիր գնահատում։

Երկու ախտորոշումների հաստատումից հետո խորհուրդ է տրվում մետաբոլիկ համախտանիշի սքրինինգային դիտարկում՝ քաշի մոնիթորինգ, լիպիդային և շաքարային նյութափոխանակության և զարկերակային ճնշման մշտադիտարկում։ Դեպրեսիայի բուժմանը զուգահեռ պետք է իրականացվի կենսակերպի կարգավորում։ Մարմնի զանգվածի ինդեքսի 27-ից բարձր լինելու դեպքում նպատակահարմար է քննարկել քաշի դեղորայքային իջեցման տարբերակը։ Նույնիսկ նվազագույն ցուցումների դեպքում հարկավոր է բուժման ընթացքի մեջ ընդգրկել սննդաբանի, սրտաբանի և էնդոկրինոլոգի։

Դեղորայքային բուժման հարցում պետք է մանրակրկիտ մոտենալ հակադեպրեսանտների ընտրությանը, քանի որ դրանք էապես տարբերվում են մետաբոլիկ պրոֆիլով։ Սերոտոնինի հետզավթման սելեկտիվ ինհիբիտորները առավել ցուցված են, սակայն դրանց արդյունավետությունը երբեմն սահմանափակված է լինում, հավանաբար նյարդաբորբոքման ֆոնի վրա։ Նաև պետք է նկատի ունենալ, որ որոշ դեպքերում դրանց օգտագործումը կարող է բերել քաշի աճի՝ այս շարքում ամենաանցանկալին պարոքսետինի օգտագործումն է։ Որոշ դեպքերում բարենպաստ ընթացք է հաղորդում բուպրոպիոնի ավելացումը կամ վենլաֆաքսինի նշանակումը։ Պետք է խուսափել այն դեղամիջոցներից, որոնք հաճախ են բերում քաշի ավելացման՝ առաջին հերթին միրտազապինից։ Բուժման առաջին շաբաթներին խորհուրդ է տրվում իրականացնել ակտիվ մետաբոլիկ դիտարկում, որպեսզի ճիշտ գնահատել ընդունվող դեղամիջոցների ազդեցությունը։ Որոշ դեպքերում որպես աուգմենտացիոն բուժում կարող  է դիտարկվել լիթիումը կամ հակափսիխոտիկները, սակայն պետք է նկատի ունենալ, որ դրանք նույնպես կարող են բերել քաշի բարձրացմանը՝ առաջին հերթին օլանզապինը և կվետիապինը։

Կոգնիտիվ-վարքաբանական հոգթերապիան կարող է իջեցնել դեպրեսիայի արտահայտվածությունը, սակայն էապես չի ազդում քաշի վրա։ Վարքային ակտիվացիան առավել օգտակար է լինում հուզական շատակերության ժամանակ։ Որոշ մոտեցումներ օգնում են զարգացնել հուզական ինքնակառավարման հմտությունները կամ մոտիվացնում են նպատակադրությունը։ Սակայն, ընդհանուր առմամբ, հոգեթերապիայի արդյունավետության մասին տվյալների ծավալը փոքր է, իսկ նկատվող տենդենցը խոսում է այն մասին, որ առավել արդյունավետ կարող են լինել էմպաթիկ, ընդունող  և մոտիվացնող մոտեցումները և նպատակների անհատականացված կանոնակարգումը։

Քաշի նվազեցման համար օգտագործվում են նալտրեքսոնի և բուպրոպիոնի համադրությունը, տոպիրամատը, ֆենտերմինը, օրլիստատը, սեմագլուտիդը, լիրագլուտիդը և տիրզեպատիդը։ Առանձին աշխատանքներում նշվում է դրանց կիրառման ֆոնին նկատվող հոգեկան վիճակի հարաբերական լավացում, սակայն դեռ չկան բավարար համոզիչ տվյալներ հոգեվիճակի վրա դրանց դրական և բացասական ազդեցության մասին։

Կենսակերպի կարգավորման հիմնական ուղղությունները ներառում են սնունդը, քունը և ֆիզիկական ակտիվությունը։ Սննդաբանի հսկողությամբ խորհուրդ է տրվում կալորիականության դեֆիցիտով (մոտ -500 կկալ/օր) բալանսավորված սննդակարգ։ Միջերկրյածովային սննդակարգը լավացնում է տրամադրությունը և մետաբոլիկ ցուցանիշները նույնիսկ առանց կալորիականության դեֆիցիտի։ Ինտերվալային քաղցը կարող է նվազեցնել քաշը, սակայն չկան տվյալներ հոգեվիճակի վրա դրական ազդեցության մասին։ Անպայման պետք է հաշվի առնել, որ կայուն արդյունք են տալիս միայն կենսակերպի հիմնովի փոփոխությունները, ոչ թե կարճաժամկետ դիետաները։ Առանցքային տեղ ունի նաև քնի ռեժիմի կարգավորումը, որի համար առավել արդյունավետ է քնի կոգնիտիվ-վարքաբանական թերապիան։

Ֆիզիկական ակտիվությունը հավասարաչափ օգտակար է թե՛ դեպրեսիայի, թե՛ ճարպակալման նշանների նվազեցման համար։ Ցանկալի սահմանն է օրական միջինում 35 րոպե ակտիվ քայլքը կամ աերոբ ակտիվությունը, առնվազն շաբաթական 5 օր։ Մարմնի զանգվածի վրա առաջին հերթին դրական ազդեցություն է ունենում մարզումների շարունակականությունը, ոչ թե ինտենսիվությունը։ Երբեմն անհրաժեշտ է մարզիչի և հոգեբանի համատեղ աշխատանքը, որպեսզի ցածր մոտիվացիայի դեպքում հնարավոր լինի սկսել փոքր քայլերից։

Որպես ամփոփում պետք է ասել, որ դեպրեսիայի և ճարպակալման համատեղ վարման ապացուցողական հիմքը դեռ սահմանափակ է, սակայն արագորեն աճում է։ Այս պահին օպտիմալ մարտավարություն է հանդիսանում միջմասնագիտական ինտեգրատիվ աշխատանքը, վաղ մետաբոլիկ սքրինինգով, անհատականացված հոգեթերապևտիկ աշխատանքով և մտածված դեղորայքային բուժումով։

Աղբյուրը

Nils Opel, Ruth Hanssen, Lavinia A Steinmann et al. Clinical management of major depressive disorder with comorbid obesity. The Lancet Psychiatry, Volume 12, Issue 10, p780-794, October 2025