Համաձայն ԱՀԿ-ի (Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությույն)՝ Հոգեկան առողջությունը հոգեկան բարեկեցության վիճակ է, որը մարդկանց հնարավորություն է տալիս հաղթահարել կյանքի սթրեսային իրավիճակները, իրացնել իրենց ներուժը, հաջողությամբ սովորել և աշխատել, ինչպես նաև ներդրում ունենալ հասարակության կյանքում։ Դա առողջության և բարեկեցության անքակտելի բաղադրիչն է, որը մեր անհատական և համատեղ ունակությունների հիմքում է՝ որոշումներ կայացնելու, հարաբերություններ կառուցելու և ձևավորելու այն աշխարհը, որտեղ ապրում ենք։ Հոգեկան առողջությունը մարդու հիմնական իրավունքներից մեկն է։ Բացի այդ, այն վճռական նշանակություն ունի անհատական, հասարակական և սոցիալ-տնտեսական զարգացման համար։

Հոգեկան առողջությունը չի սահմանափակվում հոգեկան խանգարումների բացակայությամբ։ Այն յուրաքանչյուր մարդու համար անհատական շարունակական ընթացք է, որի շրջանակում մարդը բախվում է տարբեր բարդության գործոնների համալիրին և զգում տարբեր մակարդակի սթրես, ինչը յուրաքանչյուր անհատի համար կարող է հանգեցնել տարբեր սոցիալական և կլինիկական հետևանքների։

Հոգեկան առողջության խանգարումները համընդհանուր հասկացություն են, որը ներառում է հոգեկան խանգարումները, հոգեսոցիալական հաշմանդամության տարբեր տեսակներ, ինչպես նաև այլ հոգեկան ախտաբանական վիճակներ, որոնք ուղեկցվում են նշանակալի տագնապով, ֆունկցիոնալ խանգարումներով կամ ինքնավնասման վտանգով։ Ընդհանրապես, հոգեկան առողջության խանգարումներով անձինք ավելի հաճախ են ունենում հոգեկան բարեկեցության ցածր մակարդակ, թեև կան նաև բացառություններ։

Չնայած հոգեկան առողջության վերաբերյալ համընդհանուր ընդունված սկզբունքներ չկան, դրանք սովորաբար համահունչ են այն սկզբունքներին, որոնք խթանում են համապարփակ և կարեկցող աջակցություն անհատներին։

Ահա տասը ընդհանուր սկզբունքներ, որոնք հաճախ շեշտադրվում են հոգեկան առողջության խնամքում։

Հոլիստիկ մոտեցման սկզբունք

Հոգեկան առողջությունը չի սահմանափակվում միայն հոգեկան խանգարումների բացակայությամբ: Այն դիտվում է ամբողջական մոտեցմամբ՝ ներառելով էմոցիոնալ, կոգնիտիվ և սոցիալական բարեկեցության ասպեկտները: Այս մոտեցումը խրախուսում է հավասարակշռություն էմոցիոնալ կարգավորման, մտավոր հստակության և իմաստալից հարաբերություններ ձևավորելու ունակության միջև: Հոլիստիկ տեսանկյունից կարևորվում է նաև ֆիզիկական առողջությունը, ճանաչվում է մարմնի և հոգու փոխկապվածությունը, ինչպես նաև շեշտադրվում են ապրելակերպի գործոնները, ինչպիսիք են քունը, սննդակարգը և ֆիզիկական ակտիվությունը:

Կանխարգելման և վաղ միջամտության սկզբունք 

Կանխարգելման և վաղ միջամտության կարևորությունը հիմնական սկզբունքներից է: Հոգեկան խանգարումները հաճախ զարգանում են դեռահասության կամ պատանեկության հասակում: Վաղ նշանների և ռիսկի գործոնների հայտնաբերումը՝ ինչպիսիք են տրավման, թմրամիջոցների չարաշահումը կամ ընտանեկան նախատրամադրվածությունը, կարող են զգալիորեն նվազեցնել խանգարման ծանրությունը: Արդյունավետ կանխարգելման ծրագրերը պիտի ներգրավեն դպրոցները, համայնքները և աշխատավայրերը և խթանեն հոգեկան առողջության մասին տեղեկացվածության բարձրացումը։ 

Արժանապատվության և ինքնավարության սկզբունք

Հոգեկան խանգարմամբ կամ հոգեբանական դժվարություններով ապրող անձի իրավունքները, արժանապատվությունը և ինքնավարությունը պետք է խթանվեն և պաշտպանվեն, և անհատը պետք է աջակցություն ստանա իր այդ իրավունքները իրացնելու համար:

Վերականգնման վրա կենտրոնացած խնամքի սկզբունք  

Ժամանակակից հոգեկան առողջության պրակտիկաները շեշտում են վերականգնման հնարավորությունը: Հոգեկան առողջության վերականգնումը ոչ միշտ է նշանակում բուժում, այն վերաբերում է իմաստալից և պրոդուկտիվ կյանք ապրելու հնարավորությանը ՝ չնայած առկա դժվարություններին: Այս սկզբունքը կենտրոնանում է հույսի, հզորացման և անձի ուժեղ կողմերի վրա՝ այլ ոչ սահմանափակումների: Վերականգնման վրա հիմնված խնամքը անհատին, նրա ընտանիքին և խնամողներին միավորում է համատեղ աշխատանքում՝ առաջնահերթություն տալով անհատի նպատակներին և աջակցելով նրան՝ անձնական հաջողությունների հասնելու գործում:

Նվազագույն սահմանափակման սկզբունք

Հոգեկան առողջության ծառայությունները պետք է տրամադրվեն հոգեկան խանգարմամբ կամ հոգեբանական դժվարություններով ապրող անձանց՝ հնարավորինս նվազագույնը սահմանափակելով նրանց իրավունքները, վտանգելով նրանց արժանապատվությունը և ինքնավարությունը, և նպատակ ունենան խթանելու նրանց վերականգնումը և ամբողջական մասնակցությունը հասարակական կյանքին: Անհատի հայացքները և նախասիրությունները պետք է որոշիչ լինեն բուժման և վերականգնման գնահատականի համար:

Ընտանիքի և խնամողների սկզբունք

Հոգեկան առողջության ծառայություններ ստացող անձանց ընտանիքները, խնամողները և աջակիցները (ներառյալ երեխաները) պետք է ստանան համապատասխան աջակցություն իրենց մտերիմի առողջության, բուժման կամ վերականգնման հետ կապված որոշումներ ընդունելիս:

Բազմազանության սկզբունք

Հոգեկան առողջության ծառայություններ ստացող անձանց բազմազան կարիքները և փորձառությունները պետք է հաշվի առնվեն: Ծառայությունները պետք է լինեն ապահով, զգայուն և արձագանքող՝ հաշվի առնելով անձի ունակությունների, կարիքների և փորձառությունների բազմազանությունը, այդ թվում՝ տրավմայի հնարավոր փորձը: Պետք է նաև հաշվի առնել, թե ինչպես են այդ կարիքները և փորձառությունները փոխկապակցված անձի հոգեկան առողջության հետ:

Գենդերային անվտանգություն սկզբունք

Հոգեկան առողջության ծառայություններ ստացող անձինք կարող են ունենալ հատուկ անվտանգության կարիքներ կամ անհանգստություններ՝ կապված իրենց գենդերի հետ: Ուստի պետք է հաշվի առնել այդ կարիքները և անհանգստությունները՝ տրամադրելով ապահով և արձագանքող ծառայություններ, որոնք անդրադառնում են ընտանեկան բռնության և տրավմայի առկա կամ նախորդ փորձերին, և ճանաչում ու հաշվի են առնում այն, թե ինչպես գենդերը կարող է ազդել ծառայությունների մատուցման, բուժման և վերականգնման վրա:

Մշակութային անվտանգություն սկզբունք

Հոգեկան առողջության ծառայությունները պետք է լինեն մշակութապես ապահով և արձագանքող բոլոր ռասայական, ազգային, կրոնական և մշակութային խմբերի անձանց համար: Բուժումը և խնամքը պետք է համապատասխան լինեն և համահունչ՝ հոգեկան խանգարմամբ կամ հոգեբանական դժվարություններով ապրող անձի մշակութային և հոգևոր համոզմունքներին ու պրակտիկաներին:

Օգնության բազմազանության սկզբունք

Հոգեկան խանգարմամբ կամ հոգեբանական դժվարություններով ապրող անձին պետք է տրամադրվի խնամքի և աջակցության ծառայությունների բազմազանություն: Այս ընտրությունը պետք է հնարավորինս որոշվի անձի կարիքներով և նախասիրություններով՝ ներառելով նրա մատչելիության պահանջները, հարաբերությունները, կացության պայմանները, տրավմայի հնարավոր փորձը, կրթական մակարդակը, ֆինանսական պայմանները և զբաղվածությունը։