Ալցհեյմերի հիվանդություն
Ալցհեյմերի հիվանդությունը դեմենցիայի ամենատարածված ձևն է, որը բնութագրվում է ճանաչողական ֆունկցիայի աստիճանական անկմամբ: Այն մեծապես ազդեցում է անհատի և նրա մտերիմների կյանքի վրա՝ պահանջելով զգալի ուշադրություն և աջակցություն:
Ի՞նչ է Ալցհեյմերի հիվանդությունը
Ալցհեյմերի հիվանդությունը նեյրոդեգեներատիվ հիվանդություն է, որն առաջացնում է հիշողության և այլ կարևոր ճանաչողական ֆունկցիաների աստիճանական կորուստ: Այն առաջանում է ուղեղում ամիլոիդային թիթեղների և նեյրոֆիբրիլյար կծիկների կուտակման պատճառով, ինչը հանգեցնում է նյարդային բջիջների մահվան և նրանց միջև հաղորդակցության խաթարման: Հիվանդությունը սովորաբար սկսվում է հիշողության թեթև խանգարումով, բայց ժամանակի ընթացքում զարգանում է մինչև կոգնիտիվ լուրջ խանգարում, որն ազդում է առօրյա գործերը կատարելու մարդու ունակության վրա:
Ալցհեյմերի հիվանդության ախտանիշներն արտահայտվում են ճանաչողական և ֆունկցիոնալ տարբեր ոլորտներում: Ճանաչողական ախտանշանները ներառում են հիշողության կորուստ, հատկապես վերջին իրադարձությունների, նոր տեղեկություններ հիշելու և կարևոր ամսաթվերն ու իրադարձությունները հիշելու հետ կապված խնդիրներ: Հիվանդները կարող են նաև դժվարանալ կենտրոնանալ, պլանավորել և բազմաթիվ քայլեր պահանջող խնդիրներ լուծել։ Լեզվական հմտությունների թուլացումն արտահայտվում է ճիշտ բառեր գտնելու, նախադասություններ կառուցելու և խոսքը հասկանալու դժվարությամբ: Բացի այդ, հիվանդությունը կարող է հանգեցնել ժամանակի և տարածության մեջ ապակողմնորոշման, երբ մարդը մոռանում է, թե որտեղ է գտնվում և ինչ ամսաթիվ է:
Զգացմունքային և վարքային ախտանիշները ներառում են դեպրեսիա, տագնապ, դյուրագրգռություն և տրամադրության փոփոխություններ: Անհատը կարող է դառնալ անտարբեր և կորցնել հետաքրքրությունը նախկինում կարևորվող գործունեության և սոցիալական փոխազդեցությունների նկատմամբ: Ժամանակի ընթացքում հիվանդությունը հանգեցնում է անձի և վարքի փոփոխությունների, որոնք կարող են դրսևորվել նաև կասկածամտության և ագրեսիայի տեսքով:
Չնայած հիշողության և հմտությունների ծավալուն կորստի, Ալցհեյմերի հիվանդությամբ մարդիկ կարողանում են պահպանել որոշ հմտություններ, նույնիսկ հիվանդության բավականին ուշ փուլերում: Պահպանված հմտությունները կարող են ներառել գրքեր կարդալը կամ լսելը, պատմություններ պատմելը, երգելը, երաժշտություն լսելը, պարելը, նկարելը կամ արհեստներով զբաղվելը:
Այս հմտությունները կարող են պահպանվել ավելի երկար, քանի որ դրանք վերահսկվում են ուղեղի այն մասերի կողմից, որոնք ավելի ուշ են ախտահարվել։
Ալցհեյմերի հիվանդության հիմնական պատճառները գենետիկական և շրջակա միջավայրի գործոններն են: Տարիքը ռիսկի հիմնական գործոնն է` 65 տարեկանից հետո հիվանդության զարգացման հավանականությունը զգալիորեն մեծանում է: Ժառանգականությունը նույնպես իր դերն է խաղում, հատկապես, եթե կան մոտ ազգականներ այս հիվանդությամբ: Ռիսկի այլ գործոնները ներառում են սրտանոթային հիվանդությունները, շաքարախտը, ավելորդ քաշը, ծխելը, ֆիզիկական ակտիվության ցածր մակարդակը և գլխի վնասվածքը:
Ալցհեյմերի հիվանդությունը դեմենցիայի ամենատարածված ձևն է, որը կազմում է բոլոր դեպքերի 60-80%-ը: Վիճակագրության համաձայն, աշխարհում ավելի քան 50 միլիոն մարդ տառապում է դեմենցիայով, ընդ որում Ալցհեյմերի հիվանդությունը հանդիսանում է հիմնական պատճառը:
Ալցհեյմերի հիվանդության ազդեցությունը կյանքի վրա
Հիվանդության սկզբնական փուլում կոգնիտիվ խանգարումները աննշան են, թեև արդեն անդրադառնում են ամենօրյա գործունեության արդյունավետության վրա։
Քանի որ հիվանդությունը զարգանում է, հիշողության և այլ ճանաչողական գործառույթների վատթարացումը հանգեցնում է մտերիմների մշտական խնամքի և աջակցության անհրաժեշտությանը: Ալցհեյմերի հիվանդությունը մեծ անհանգստության է պատճառում անհատին, որի համար իր ախտանիշները կարող են անհասկանալի լինել, առաջացնել շփոթվածության, անօգնականության զգացողություն, իսկ տրամադրության տատանումները հոգնացնող ու հյուծող լինեն։
Այս ամենը զգալի զգացմունքային, ֆիզիկական և ֆինանսական բեռ է ընտանիքների և խնամողների համար: Խնամքի տակ գտնվող անհատի վարքի և տրամադրության փոփոխությունները կարող են ընտանիքում սթրեսի և կոնֆլիկտի պատճառ դառնալ, ինչը պահանջում է մտերիմներից և խնամողներից համբերություն և ըմբռնում: Կարևոր է, որ ընտանիքներին հասանելի լինեն տեղեկատվական ռեսուրսները, աջակցող խմբերը և մասնագիտական օգնությունը՝ այդ դժվարությունները հաղթահարելու համար:
Բուժում
Ալցհեյմերի հիվանդությունն առայժմ անբուժելի է համարվում։ Սակայն բուժման մի քանի ուղղություն կա մշակված, որոնք նպատակ ունեն դանդաղեցնել ախտանիշների առաջընթացը և բարելավել մարդու և նրա մտերիմների կյանքի որակը: Հիմնական մոտեցումները ներառում են դեղորայքային բուժում, որն ուղղված է ճանաչողական ֆունկցիայի և վարքային ախտանիշների ժամանակավոր բարելավմանը։
Բացի այդ կան անձի նախասիրություններին հարմարեցված մի շարք միջոցառումներ, որոնք կարող են նպաստել նրա բարեկեցությանը՝ հոբիները, շփումը, կարդալը, երաժշտություն լսելը և այլն։ Մեղմ և չափավոր դեմենցիայով մարդկանց կարող է առաջարկվել կոգնիտիվ խթանման թերապիա, հուշերի թերապիա: Խորհուրդ են տրվում նաև ճանաչողական վերականգնումը կամ աշխատանքային թերապիան՝ մեղմ և չափավոր դեմենցիայով ապրող մարդկանց ֆունկցիոնալ կարողություններին աջակցելու համար:
Շատ կարևոր են նաև խնամատարների հոգեկան և ֆիրզիկական առոջության պահպանմանը ուղղված գործողությունները։ Անհրածեշտ է փնտել տեղեկություններ հիվանդության մասին, ձեռք բերել հմտությունների իրենց խնամքի տակ գտնվող անձի հետ էֆեկտիվ կոմունիկացիա կառուցելու համար, ունենալ հաճելի զբաղմուքներ, որ կարելի է անել միասին, հոգալ սեփական հոգեբանական և ֆիզիկական բարեկեցության համար։
Ալցհեյմերի հիվանդության կանխատեսումը կախված է հիվանդության մեկնարկի տարիքից, ախտանիշների առաջընթացի արագությունից և անհատի ընդհանուր առողջական վիճակից: Վաղ հայտնաբերումը և բուժման ինտեգրված մոտեցումը կարող են դանդաղեցնել հիվանդության առաջընթացը և բարելավել կյանքի որակը ինչպես Ալցհեյմերի հիվանդությամբ անհատի, այնպես էլ իր մտերիմների համար: