Ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշ (ՈւՊՀՀ)
Երկար ժամանակ Ուշադրության պակիասի և հիպերակտիվության համախնատիշը (ՈւՊՀՀ) մանկական տարիքի խանգարում է համարվել։ Այս ընթացքում մեծ քանակությամբ տվյալներ են կուտակվել այս համախտանիշի վերաբերյալ, սակայն վերջին տարիներին ավելի և ավելի շատ ուշադրություն է դարձվում մեծահասակների մոտ համախտանիշի ախտորոշման կարևորությանը։
Հաճախ ՈւՊՀՀ-ով մեծահասակները չգիտեն իրենց խանգարման մասին և նրանց կարող է թվալ, որ իրենց խնդիրների պատճառը անկազմակերպվածությունն է, անհետևողականությունը և թույլ կամքը։ Սակայն երբեք ուշ չէ դիմել մասնագիտական օգնությանը: Հետևողական բուժումը կարող է հեշտացնել ՈւՊՀՀ-ով շատ անհատների և նրանց ընտանիքների կյանքը:
Ի՞նչ է ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիիշը
Ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիիշը բնութագրվում է ախտանիշների երեք հիմնական խմբերով՝ անուշադրություն, հիպերակտիվություն և իմպուլսիվություն:
Անուշադրությունը կարող է դրսևորվել որպես առաջադրանքների կատարման դժվարություն, ժամանակի վատ կառավարում, աշխատանքի և ուսման հետ կապված գործողություններում ուշադրությունը պահպանելու դժվարություն, ցրվածություն, մոռացկոտություն և թույլ կենտրոնացում:
Հիպերակտիվությունն արտահայտվում է անհանգստությամբ, անշարժ նստելու անկարողությամբ, հատկապես այն իրավիճակներում, որտեղ դա պահանջվում է, շատախոսությամբ, հանգիստ գործունեությամբ զբաղվելու դժվարությամբ։
Իմպուլսիվության հետևանքով անհատը իմպուլսիվ որոշումներ է կայացնում, դժվարանում է սպասել իր հերթին, հաճախակի ընդհատում է խոսողին և միջամտնում ուրիշներին խոսակցությունների կամ գործունեության ընթացքում, առհասարակ իմպուլսիվ վարք է դրսևորում՝ առանց հետևանքները հաշվի առնելու։անուշադիր, հիմնականում հիպերակ-իմպուլսիվ և խառը։
Երեխաների մոտ Ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիիշն առավել հաճախ արտահայտվում է որպես հիպերակտիվություն և իմպուլսիվություն, ինչը կարող է խնդիրներ առաջացնել դպրոցում և հասակակիցների հետ շփվելիս:
ՈւՊՀՀ ունեցող մեծահասակները ավելի հավանական է, որ դժվարություններ ունենան կազմակերպման, ժամանակի կառավարման և առաջադրանքների կատարման հետ կապված:
ՈւՊՀՀ-ի առաջացման պատճառները լիովին հայտնի չեն, սակայն շատ հետազոտություններ ցույց են տալիս, որ ժառանգականությունը մեծ դեր է խաղում (74%.): Ինչպես շատ այլ խանգարումներ, ՈւՊՀՀ-ն հավանաբար առաջանում է մի շարք գործոնների համակցությամբ: Գենետիկայից բացի, հետազոտողները ուսումնասիրում են հնարավոր շրջակա միջավայրի գործոնները (ուղեղի վնասվածքները, սնուցումը, սոցիալական միջավայրը), որոնք կարող են բարձրացնել ՈւՊՀՀ-ի զարգացման ռիսկը։
ՈւՊՀՀ-ն ավելի հաճախ հանդիպում է տղամարդկանց, քան կանանց մոտ, ընդորում, կանանց ախտորոշումը հաճախ դժվարեցված է ավելի լավ սոցիալական ադապտացիայի պատճառով։ Համախտանիշը հաճախ համակցվում է այլ խանգարումների հետ, ինչպիսիք են տագնապային խանգարումը, վարքի խանգարումը, դեպրեսիան և հոգեմետ նյութերի օգտագործման խանգարումը:
Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության տվյալներով՝ Ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիիշի տարածվածությունը երեխաների մոտ կազմում է մոտավորապես 5-7%, իսկ մեծահասակների մոտ՝ մոտ 2-5%:
ՈՒՊՀՀ-ի ազդեցությունը կյանքի վրա
ՈւՊՀՀ-ով մարդիկ վաղ հասակից մյուսներից շատ ավելի հաճախ են արժանանում քննադատությանը և ծաղրին, երեխաների դեպքում ավելի մեծ է բուլինգի զոհ դառնալու հավանականությունը։ ավելի մեծ է նաև տրավմաների և հետագա հետտրավմատիկ սթրեսի խանգարման զարգացման հավանականությունը։ Ճանապարհատրանսպորտային պատահարներն ու խախտումներն ավելի հաճախ են հանդիպում ՈւՊՀՀ ունեցող վարորդների մոտ։
Առաջադրանքների կատարման ընթացքում ուշադրության կայունությունը ապահովելու դժվարությունը բերում է հաճախակի անզգույշ սխալների, որոնք առաջանում են մանրուքների նկատմամբ ուշադրության պակասի պատճառով։
Գործունեության կազմակերպման դժվարությունը կարող է բերել կայուն մտավոր ջանքեր պահանջող առաջադրանքներից խուսափելուն։ Մոռացկոտության, հեշտությամբ շեղելիության, մեկ չավարտված գործունեությունից մյուսին հաճախակի անցնելու հետևանք կարող է լինել այն, որ մասնագիտական կատարողականությունը և միջանձնային հարաբերությունները կարող են տուժել և, ի վերջո, հանգեցնել աշխատանքի հաճախակի փոփոխության, գործազրկության, մասնագիտական ներուժը իրագործելու անհնարինության և ցածր եկամուտի:
Ավելին, ՈւՊՀՀ-ով չափահաս անհատի կյանքի դերի, հետևողականության և հիշողության մեջ գլոբալ կատարողականի դեֆիցիտները կարող են համատարած ազդեցություն ունենալ, որն անդրադառնում է նաև նրանից կախված մարդկանց վրա (օրինակ՝ երեխաներ, ամուսիններ, գործատուներ, ընկերներ):
Զգացմունքային ապակարգավորումը արտահայտվում է տրամադրության փոփոխություններով և զգայունությամբ, վրդովմունքն ու զայրույթը կառավարելու դժվարությամբ, սթրեսին դիմակայելու դժվարությամբ։
ՈւՊՀՀ-ով անձանց քննադատությունը պահպանված է, և սա նշանակում է, որ նրանք, քաջատեղյակ լինելով իրենց վարքի հետևանքների մասին, շատ հաճախ ունենում եմ մեղքի զգացում և ցածր ինքնագնահատական։
Բուժում
ՈւՊՀՀ-ի բուժումը կարող է օգնել թեթևացնել ախտանիշները և սահմանափակել առօրյա կյանքում դրանց ազդեցությունը:
ՈւՊՀՀ-ն կարող է բուժվել դեղորայքի (հոգեխթանիչներ և հակադեպրեսանտներ) կամ հոգեթերապիայի միջոցով, իսկ երկուսի համադրությունը հաճախ լավագույն արդյունքն է տալիս: Սակայն պետք է նկատի ունենալ, որ այս խանգարման համար ամենաարդյունավետը համարվող հոգեխթանիչները ոչ բոլոր երկրներում են հասանելի։
Մի շարք հատուկ հոգեսոցիալական միջամտություններ ցույց են տվել իրենց արդյունավետությունը ՈւՊՀՀ-ի ախտանիչշների կառավարման և համախտանիշով ապրող մարդկանց առօրյա գործունեության և ինքնազգացողության բարելավման հարցում։ Առավել հաճախ կիրառվող մեթոդները Վարքաբանական և Կոգտնիտիվ վարքաբանական և ընտանեկան թերապիաներն են, ինչպես նաև սթրեսի կառավարման տեխնիկաների ուսուցումը և ընտանիքի անդամների անմիջական աջակցությունը: