Օփիոիդների օգտագործման խանգարում
Օփիոիդները բնական (ափիոն) և արտադրված քիմիական նյութերի (ափիոնատիպ նյութեր) դաս են, որոնք հաճախ նշանակվում են ցավը թեթևացնելու համար: Դրանք սովորաբար նշանակվում են վիրահատությունից կամ լուրջ վնասվածքներից հետո կամ քաղցկեղի և այլ վիճակների հետևանքով առաջացած երկարատև ցավը կառավարելու համար: Սակայն այդ դեղամիջոցները և նյութերը գործածող մարդիկ ենթակվում են օփիոիդների օգտագործման խանգարման զարգացման ռիսկին։
Ի՞նչ է օփիոիդների օգտագործման խանգարումը
Օփիոիդների չարաշահումը լուրջ խանգարում է, որը կործանարար ազդեցություն ունի մարդու կյանքի և առողջության վրա: Օփիոիդների դասը ներառում է ինչպես անօրինական թմրանյութեր (հերոին), այնպես էլ որոշ դեղամիջոցներ, ինչպիսիք են օքսիկոդոնը և մորֆինը, որոնք օգտագործվում են ցավազրկման համար: Թեև դրանք արդյունավետ են ցավը վերահսկելու համար, էյֆորիա առաջացնելու կարողությունը կարող է հանգեցնել նաև կախվածության զարգացմանը:
Օգտագործման խանգարումը չի զարգանում օփիոիդներով բուժում ստացած բոլոր մարդկանց մոտ։ Սակայն տևական գործածումը և անձնային, ինչպես նաև ֆիզիոլոգիական նախատրամադրվածությունը կարող է զգալիորեն բարձրացնել ռիսկը։
Օփիոիդային կախվածությունը սկսվում է այդ նյութերի կանոնավոր օգտագործմամբ, հաճախ բժշկական պատճառներով: Ժամանակի ընթացքում օրգանիզմը ընտելանում է օփիոիդին, և նույն ազդեցության հասնելու համար պահանջվում է գնալով ավելի մեծ չափաբաժին: Այս գործընթացը կոչվում է հանդուրժողականության աճ: Հանդուրժողականության աճի ֆոնի վրա հոգեբանական կախվածություն է զարգանում, երբ մարդն սկսում է օփիոիդները օգտագործել նաև տագնապից և տհաճ զգացմունքներից (որոնց իհայտ գալու պատճառը ևս օփիոիդների գործածումն է) ազատվելու համար:
Օփիոիդային կախվածությունն անցնում է մի քանի փուլով.
- Առաջին փուլը օփիոիդների կանոնավոր օգտագործումն է ցավազրկման կամ հաճույք ստանալու համար: Այս փուլում մարդը դեռ կարող է վերահսկել իր վարքը, բայց կարող է արդեն սկսել զգալ նյութի նկատմամբ ուժեղ հակումներ:
- Երկրորդ փուլը չափաբաժինների և օգտագործման հաճախականության ավելացումն է՝ չնայած առողջության, սոցիալական և մասնագիտական կյանքի համար բացասական հետևանքներին:
- Երրորդ փուլը օփիոիդների ամբողջական վերահսկողությունն է մարդու կյանքի վրա։ Այս պահին կախվածություն ունեցող անձը կորցնում է առանց թմրամիջոցի գործելու ունակությունը, նրա կյանքը կենտրոնացած է բացառապես նյութը գտնելու և օգտագործելու վրա: Այս փուլում հաճախ զարգանում են առողջական լուրջ խնդիրներ, ներառյալ ներքին օրգանների վնասումը, մտավոր խանգարումները և չափից մեծ դոզա ստանալու ռիսկը:
Օփիոիդների օգտագործման խանգարման ազդեցությունը կյանքի վրա
Օփիոիդային կախվածության ազդեցությունը մարդու կյանքի վրա խորապես կործանարար է: Օգտագործողը կորցնում է սոցիալական կապերը, աշխատանքը և կարիերան հաճախ անցյալում են դառնում, ընտանիքը հեռանում է, առողջական վիճակը կտրուկ վատանում է։ Զգացմունքային մակարդակում մարդն ապրում է մեղքի, ամոթի, հուսահատության և միայնության մշտական զգացումներ: Կախվածությունը դառնում է նրա աշխարհի կենտրոնը՝ խավարելով կյանքի բոլոր մյուս կողմերը:
Օփիոիդային կախվածության տարածվածությունը մեծապես տարբերվում է ըստ տարածաշրջանի և սոցիալական միջավայրի, սակայն վերջին տասնամյակներում դեպքերի տագնապալի աճ է գրանցվել, հատկապես նրանց շրջանում, ովքեր սկզբում ափիոններ են ընդունել բժշկական նկատառումներով: Կախվածության հիմնական պատճառները ներառում են գենետիկ նախատրամադրվածությունը, հոգեբանական գործոնները, ինչպիսիք են սթրեսը և դեպրեսիան, և սոցիալական պայմանները, ներառյալ դեղամիջոցի առկայությունը:
Օփիոիդային կախվածության բուժումը ներառում է մի քանի ոլորտներ և պահանջում է համապարփակ մոտեցում: Դեղորայքային թերապիան հաճախ օգտագործվում է փափագը նվազեցնելու և հեռացման ախտանիշները կանխելու համար: Դեղորայք, ինչպիսիք են մեթադոնը կամ բուպրենորֆինը, օգնում են կայունացնել հիվանդի վիճակը: Հոգեթերապիան, ներառյալ կոգնիտիվ վարքագծային թերապիան, նպատակ ունի փոխել վարքագիծը և զարգացնել հմտություններ՝ հաղթահարելու սթրեսը և բացասական հույզերը առանց թմրամիջոցների: Սիրելիների, աջակցության խմբերի և վերականգնողական ծրագրերի աջակցությունը կարևոր դեր է խաղում նորմալ կյանքին վերադառնալու հարցում:
Օփիոիդային կախվածության բուժման կանխատեսումը կախված է բազմաթիվ գործոններից, այդ թվում՝ կախվածության փուլից, հիվանդի մոտիվացիայից և որակյալ խնամքի առկայությունից: Չնայած բուժումը կարող է լինել երկարատև և բարդ, ճիշտ մոտեցման դեպքում հնարավոր է ամբողջական վերականգնում և լիարժեք կյանքի վերադարձ: Կարևոր է հիշել, որ կախվածությունը հիվանդություն է, որը պահանջում է կարեկցանք, աջակցություն և մասնագիտական օգնություն, այլ ոչ թե քննադատություն: